با اتمام دوره مدیریت شهری ۱۲ ساله گذشته و روی کارآمدن تیم جدید مدیریت شهری در شهریورماه سال گذشته، مدیران شهری با انتقاد از نحوه درآمدزایی شهرداری از محل ذخایر و ثروت‌های شهر که منجر به تحمیل هزینه‌های جبران‌ناپذیر به شهر و شهروندان می‌شود، پوست‌اندازی بودجه شهرداری تهران را بر مبنای شیفت کسب درآمد از منابع ناپایدار و مسموم عوارض ساختمانی به منابع درآمدی پایدار و سالم در دستور کار قرار دادند.
هر چند این وعده یک اقدام روبه جلو از سوی مدیریت شهری جدید پایتخت محسوب می‌شود، اما در یک سال اخیر به دلایل نامعلوم پروژه پوست‌اندازی بودجه شهرداری تهران در مرحله حرف متوقف مانده است. یکشنبه شب در جلسه‌ای که با حضور استادان و صاحبنظران حوزه‌های مختلف اقتصادی و شهری برگزار شد، این عامل نامرئی که منجر به توقف سم‌زدایی از پیکره نظام تامین مالی پایتخت شده است شناسایی و راهکار عبور شهرداری از موانع دست‌نیافتن به منابع درآمدی سالم و پایدار مورد بررسی قرار گرفت.
از نگاه بزرگان شهری رابطه‌ای که هم‌اکنون میان شهرداری و شهروندان وجود دارد به واسطه نبود اعتماد و شفافیت یک رابطه معیوب است. در این چرخه معیوب ارتباطی، شهرداری تهران خدماتی را به شهروندان ارائه می‌دهد اما متناسب با این خدمات بهایی را دریافت نمی‌کند. از این رو ناگزیر به تامین هزینه‌های اداره پایتخت از منابع ناپایدار و ثروت‌های شهر است. به تعبیر دیگر بهایی که هم‌اکنون شهرداری بابت ارائه خدمات به شهروندان دریافت می‌کند نسبت معناداری با هزینه واقعی خدمات ندارد.
این بزرگان شهری ضمن ارائه گزینه‌های جایگزین برای بودجه شهرداری تهران و تامین هزینه‌های اداره شهر، به شهرداری توصیه کردند با واقعی کردن هزینه‌های زندگی در شهر تهران، به شکلی که هر شهروندی به تناسب میزان استفاده از خدمات شهری، هزینه واقعی آن را به مدیریت شهری بپردازد، در مسیر پوست‌اندازی بودجه شهرداری تهران گام بردارد. این در حالی است که در وضعیت کنونی هزینه‌ای که شهرداری بابت ارائه دو خدمت کلیدی در حوزه ترافیک و سکونت ارائه می‌دهد تقریبا شبه‌رایگان است.
به گفته بزرگان شهری در صورتی که ترس کهنه مدیریت شهری از تنظیم رابطه با شهروندان واقعی ادامه پیدا کند تبعات آن حلقه شوم توسعه شهری را مستمر می‌کند. از دیدگاه صاحبنظران حاضر در این جلسه، در حلقه شوم توسعه شهری همزمان با افزایش شاخص‌های زیست‌پذیری شهری به دلیل واقعی نبودن هزینه خدمات ارائه شده، حجم مهاجرت‌های روزانه از شهرهای اطراف به شهر مادر افزایش پیدا می‌کند بدون آنکه بهای واقعی خدمات ارائه شده از مهاجران روزانه اخذ شود.
در چنین وضعیتی افزایش مهاجرت‌ها به شهر مادر، منجر به کاهش کیفیت زندگی برای شهروندان اصلی به دلیل تحمیل هزینه‌های ناشی از مهاجرت‌ها می‌شود. این در حالی است که هم‌اکنون تهران به لحاظ زیستی بیش از سقف ظرفیت جمعیت‌پذیری بار را تحمل می‌کند و نیاز است در برنامه‌ریزی جدید شهری قواعدی ارائه شود که این بار ابتدا کاهش و در مراحل بعدی حذف شود. از این رو یکی از راهکارهای اولیه برای واقعی‌سازی هزینه‌های زندگی در شهر، تصویب قواعدی برای واقعی‌سازی هزینه در قالب برنامه پنج ساله دوم شهرداری عنوان شد.
از نظر بزرگان شهری، شهرداری تهران باید در دو حوزه اصلی شامل ترافیک و سکونت هزینه‌های زندگی در پایتخت را واقعی کند.
دو راهکار برای واقعی‌سازی هزینه‌ها در حوزه ترافیک مربوط به اخذ عوارض از خودروهای شخصی است که روزانه به دلیل کسبدرآمد به شهر تهران سفر می‌کنند و بدون پرداخت بهای ناشی از هزینه‌های وارد شده به شهر، با فعالیت در پایتخت در آمد کسب می‌کنند و دیگری کاهش بارترافیکی ساکن از محل احداث پارکینگ در سطح شهر است. به گفته صاحبنظران حوزه شهری یکی از الگوهای تجربه شده و موفق در این حوزه، شهر توکیو است. به‌طوری که در توکیو پلاک خودرو فقط برای افرادی صادر می‌شود که پارکینگ خودرو را تامین کرده باشند.
در عین حال از دیدگاه کارشناسان شهری هزینه‌های اداره شهر باید از سوی شهروندان تامین شود. در الگوهای تجربه شده دنیا، بخش زیادی از هزینه‌های اداره شهر از محل اخذ شارژ شهری، عوارض پسماند و… تامین می‌شود. این در حالی است که در حال حاضر میان عوارض نوسازی (شارژ شهری) و ارزش املاک بین شمال و جنوب شهر تناسبی وجود ندارد. همین‌طور اگرچه در شهرهای دنیا هزینه جمع‌آوری زباله توسط شهروندان پرداخت می‌شود اما در شهر تهران جمع‌آوری زباله پرهزینه و متفاوت از معیارهایزیست محیطی است. البته از دیدگاه بزرگان شهری یک پیش‌شرط اصلی افزایش مشارکت‌پذیری شهروندان ایجاد اعتماد میان شهروندان و شهرداری از طریق ایجاد صداقت رفتاری، شفافیت و عدم تبعیض است.
یکی از پیشنهادهای مهم بزرگان شهری برای ایجاد این اعتماد، استفاده از ابزار IT برای انتشار عمومی اطلاعات و شفافیت است. در عین حال دومین توصیه به شهرداری تهران، هوشمند‌سازی و ایجاد زیرساخت‌های شهر الکترونیک است. بررسی‌های بزرگان شهری نشان می‌دهد مدیریت شهری از طریق ارائه سرویس و خدمات و ایجاد فرصت‌های جدید در حوزه IT می‌تواند از مسیری غیر فروش فضای کالبدی شهر، هم‌اندازه حجم کنونی درآمدهای سنتی (فروش تراکم و تغییر کاربری) درآمدزایی داشته باشد.
در حال حاضر با وجود وعده پوست‌اندازی مدیریت شهری، حدود ۸ هزار میلیارد تومان از درآمدهای شهرداری تهران از محل انواع عوارض ساختمانی تامین می‌شود. اما بزرگان شهری معتقدند شهرداری می‌تواند با فراهم کردن زیرساخت‌های شهر هوشمند، به میزان درآمدهای ناپایدار فعلی کسب درآمد کند. در جمع‌بندی این جلسه بزرگان شهری عنوان کردند شهرداری تهران برای تحقق‌پذیر کردن برنامه پنجساله سوم باید مشارکت‌پذیری شهروندان در اداره پایتخت را افزایش دهد.
همچنین از دیدگاه آنها مدیریت شهری در جریان تدوین برنامه پنجساله سوم باید چند نکته اصلی را مدنظر قرار دهد. به گفته آنها مدیریت شهری برای مواجهه با چالش‌ها و مشکلات شهر باید شیوه نوینی را طراحی کند و این در حالی است که در قالب سطح نخست سیاست‌های راهبردی برنامه پنجساله سوم هیچ حرف جدی برای مهم‌ترین چالش شهرداری یعنی تامین مالی ارائه نشده است. در عین حال اگرچه یکی از اهداف اصلی شهردار تهران حذف فقرا از سطح شهر تا یک سال آینده است اما در رابطه با مسیر اجرایی این هدف، هیچ راهبردی در این برنامه ارائه نشده است. در پایان صاحبنظران حوزه‌های مختلف به مدیریت شهری تاکید و توصیه کردند در قالب برنامه سوم فقط به حوزه‌هایی ورود کند که مسوولیت و اختیار دارد در غیر این‌صورت تحقق برنامه‌های پنجساله سوم همچون دو برنامه گذشته با مشکلات جدی مواجه خواهد شد.
نگاه تازه برای عبور از اقتصاد کلنگی تهران و تامین بودجه شهرداری تهران
معاون برنامه‌ریزی و توسعه شهری و امور شورای شهر تهران گفت: اقتصاد کلنگی تهران و شیوه تامین بودجه شهرداری تهران باید به سمت اقتصاد نوین و دانش‌بنیان برود و در حوزه مالی نیازمند روش و نگاه تازه هستیم. حجت‌الله میرزایی در جلسه هم‌اندیشی نخبگان شهری با بیان اینکه روند تدوین برنامه پنجساله سوم از آذر ۹۶ آغاز شد، گفت: در گام نخست ما به مساله‌شناسی تهران پرداختیم تا به تصویر روشنی از وضعیت شهر برسیم و مشکلات و نیازهای پایتخت را اولویت‌بندی کنیم.
فاصله طبقاتی میان شمال و جنوب، جمعیت زیاد، بی‌تفاوتی مردم نسبت به یکدیگر، آسیب‌پذیری در برابر زلزله از دیگر مواردی بود که شهروندان به آن اهمیت می‌دادند همچنین اولویت‌ها از نگاه مدیران و کارشناسان شهری نیز مورد ارزیابی قرار گرفت که از نگاه مدیران نیز، آسیب‌های اجتماعی، کیفیت پایین محیط‌زیست، اسکان غیررسمی، حجم بالای ترافیک و عدالت فضایی از مسائل نخست شهر تهران بود که مشخص می‌شود در نگاه مدیران و مردم مسائل و نیازهای شهر تهران یکسان است.
سیستم مالی ناکارآمد یکی از موضوعات مهمی است که ما در برنامه پنجساله به آن توجه کردیم. نیاز داریم این اقتصاد کلنگی به یک اقتصاد نوین و دانش‌بنیان تغییر کند. ۳۰ سال است که این اقتصاد سنتی و غیرپویا، شهرداری را که یک سازمان نسبتا مشارکتی است به یک سازمان منفعل و غیرمشارکتی تبدیل کرده است. بنابراین باید به سمت روش‌های نوین در این حوزه برویم.
تهران در حوزه زیست‌پذیری جهانی از بین ۱۴۰ کشور جایگاه ۱۲۷ و در حوزه شهرهای ایمن از بین ۶۰ شهر، جایگاه ۵۲ و از میان شهرهای برتر از میان ۶۰ شهر، جایگاه ۶۰ و از میان شهرهای جهانی از میان ۱۲۸ شهر، جایگاه ۹۶، از جایگاه رقابت‌پذیری شهرهای جهان از میان ۱۲۰ شهر جایگاه ۱۲۰، در بخش نوآوری شهری از میان ۵۰۰ شهر جایگاه ۴۲۳ و از لحاظ کیفیت زندگی از میان ۲۳۱ شهر تحت‌پوشش جایگاه ۱۹۹ را دارد که در این برنامه تلاش شده شاخص‌های بین‌المللی تهران را ارتقا دهیم.
